“Trauma is not caused by the event itself, but rather develops by the failure of the body, mind, spirit and nervous system to process extreme adverse events”
Trauma: een modebegrip?
Inflatie
Gebruiken we het woord ’trauma’ tegenwoordig niet te pas en te onpas? Soms lijkt het wel alsof iedereen getraumatiseerd is.
Ook andere termen die te maken hebben met psychisch leed (bv misbruik; grensoverschrijding; pesten; narcisme; toxisch leiderschap) worden gretig bezigd op de werkvloer en raken op die manier uitgehold.
Het schadelijke effect hiervan is dat degenen die écht zwaar gekwetst zijn door overweldigende gebeurtenissen, zich niet serieus genomen voelen.
Door de stroom aan boeken over trauma en het succes van auteurs als Gabor Maté is individueel trauma ondertussen redelijk bekend bij het bredere publiek.
(Het verrast me soms dat deelnemers aan opleidingen bijvoorbeeld, weten wat de ‘Window of Tolerance’ is en hoe ze zichzelf kunnen reguleren via de adem.)
Soorten trauma
Het meest bekend is acuut of schoktrauma (Trauma met een grote T). Dit gaat over een eenmalige, acute overweldigende gebeurtenis die je normale copingmechanismen niet aankunnen. Je levenspad wordt bruusk en fel doorbroken (bv natuurramp; auto-ongeluk; verkrachting).
Onderzoek en literatuur legt de nadruk op de fysiologische imprint die overweldigende ervaringen nalaten in ons lichaam. Na een dergelijke gebeurtenis zit het lichaam in de overlevingsstand. De levensenergie is bevroren.
Minder bekend is trauma met een kleine t. Dit is het resultaat van een opeenstapeling van moeilijk te dragen gebeurtenissen. Het zijn sluipende stressoren die lang aanhouden (bv verwaarlozing; subtiel pesten; toxische managementstijl; aanslepende conflicten; micro-agressie). Deze vorm van trauma is minder zichtbaar maar soms even destructief als een shocktrauma.
Tegenwoordig is er ook meer aandacht voor ontwikkelings- en hechtingstrauma. De kwetsuren opgelopen in je jonge jaren, door een gebrek aan veiligheid, ondersteuning of aandacht (Complex PTSD).
(En dan zijn er ook nog: collectief trauma; systeemtrauma bij structurele discriminatie en bedreiging; inter-generationeel trauma.)
“How do I teach my body that the fight-flight response is for life threatening situations and not for answering an email?”
Traumatische reacties komen vaker voor dan je denkt
Aan reactieve gedragspatronen kan je zien dat mensen in de overlevingsmodus schieten. Dit gedrag op ‘automatische piloot’ bij stress en een gevoel van dreiging is repetitief.
Mensen die vroeger blauwe plekken hebben opgelopen, hebben een grotere kans om later opnieuw getriggerd te worden. Hun reactie op een situatie is dan een overreactie, niet afgestemd op de realiteit van de situatie. Ook op de werkvloer.
Protect
Bekend zijn de fight/flight reactie in situaties van gevaar. Het lichaam wordt gemobiliseerd (hyper arousal). Dit ziet eruit als versnellen, dingen onmiddellijk willen fixen, agitatie, emotionele uitbarstingen, heftigheid, agressie, driftig weglopen. In deze staat van je zenuwstelsel heb je de ervaring dat je iets kunt doen (“I can”).
Wanneer iemand de perceptie (!) heeft dat het om een levensbedreigende situatie gaat, dan schiet het lichaam in het volgende systeem van bescherming, de freeze: immobilisatie, inzakken, mentaal afhaken, opgeven, verdoofd zijn, verdwijnen, dichtklappen (hypo arousal).
In deze fysiologische staten van bescherming, zijn we niet in staat om ons te verbinden met anderen. Het ‘social engagement’ systeem in ons zenuwstelsel is uitgeschakeld. Hier overheerst het onvermogen (“I can’t”).
Minder bekend maar veel voorkomend (mijn praktijk zit er vol mee!) is de ‘fawn’ reactie. Pleasing gedrag, je aanpassen, gemakkelijk zijn, geen nee durven zeggen, niet uitspreken wat je nodig hebt.
Dit is een overlevingsreactie die geactiveerd wordt wanneer je probeert een gevaar te vermijden, bang bent voor conflict of ervoor wil zorgen dat je niet in de problemen komt. Deze reactie zorgt achteraf vaak voor heel wat schaamte en frustratie.
Bij mijn werk met conflicten zit iedereen per definitie in een ‘protect’ modus…
Connect
In een veilige omgeving bevindt je zenuwstelsel zich in wat men de ‘ventraal vagale staat’ noemt (Porges). Een toestand van innerlijke rust, bewuste aanwezigheid en relatieve kalmte.
In deze gereguleerde toestand voel je je verbonden met anderen, ben je nieuwsgierig, kan je luisteren naar mensen en empathie betonen. Je kunt helder denken, creatieve oplossingen genereren en bewust handelen.
Het valt misschien op dat ons lichaam bij spanning beslist. De prefrontale cortex (je rationele denkvermogen) is pas later van de partij.
“Trauma, in essence, is all about overwhelm and broken connections. (…)
Trauma can result from shock,
and also from a series of painful and difficult experiences which can be cumulative over time.”
trauma op de werkvloer
Ook in organisaties kan er dus sprake zijn van verschillende soorten trauma.
Enkele voorbeelden:
- Een team is totaal platgevallen na een reeks agressieve incidenten die lange tijd voor gevoelens van angst en overweldiging hebben gezorgd. “Het team zit in een burn-out”.
- Een leidinggevende is in shock nadat hij anoniem is beticht van “grensoverschrijdend gedrag”. Hij weet niet waar het over gaat en als hij vragen stelt, krijgt overal het deksel op de neus. Hij zit ziek thuis.
- In een afdeling heerst een diep wantrouwen na een aantal gebeurtenissen die de mensen geshockeerd hebben. Er wordt niet openlijk over gesproken en de sfeer is zwaar en bedrukt.
- Een geëscaleerd conflict raakt maar niet opgelost en blijft zich hardnekkig herhalen.
Individueel trauma in organisaties
Heel wat mensen worden getriggerd in hun professionele context wanneer de spanning en het gevoel van dreiging toenemen. Er wordt dan iets ‘ouds’ geraakt.
Reactief gedrag op de werkvloer is besmettelijk. Voor je het weet laaien de emoties hoog op en zitten situaties muurvast. Dikwijls voel je de onderdrukte energie in de onderstroom waar geen veilige uitlaatklep voor is.
Wanneer individuele medewerkers in de overlevingsmodus zitten, zijn de consequenties onder andere:
- Verminderde capaciteit om met alledaagse stressoren om te gaan (bv ‘kort lontje’)
- Reactiviteit zodra de spanning toeneemt (bv dichtklappen; pleasing gedrag; overdreven kwaadheid)
- Het welzijn, de levenskwaliteit en de relaties van de persoon staan onder druk
- De betrokkene ervaart geen keuze of controle
- Mensen zitten vast in zich herhalende patronen van onproductief/destructief gedrag
- Defensief gedrag lijkt iemands ‘persoonlijkheid/karakter’ te zijn (bv ze is een dramaqueen; hij is narcistisch).
Gekwetste collectieven
Ook groepen kunnen blokkeren. De samenwerking stroomt niet meer. Er is inhouden, zwijgen, ruzie maken, wegkijken, afleiding zoeken, terugtrekken, sabotage, ziek worden, escalatie van de spanningen.
Bij een collectief trauma is een groep mensen of een systeem verbonden door een situatie die overweldigend is (bv een pijnlijk incident; langdurig toxisch leiderschap).
Zolang traumadynamieken niet erkend worden, zullen ze opnieuw opduiken in een poging om aandacht en ruimte voor heling te krijgen. Situaties herhalen zich keer op keer en er is geen ruimte voor verandering.
De consequenties van niet geadresseerd trauma zijn
- isolatie: het gevoel er alleen mee te zitten
- fragmentatie: versplintering van relaties
- distancing: mensen nemen afstand van elkaar
De vraag die zich opdringt is dus: hoe kunnen we de verbroken verbinding herstellen en wat is hiervoor nodig?
“Trauma breaks relation.
Within a person, trauma fractures relation to the self and sabotages connection to the other.
At the scale of the collective, traumatic disrelation is cultural and generational; it is a feedback loop. (…)
Only by addressing unresolved past suffering can we work effectively to prevent potential future suffering. A collective trauma requires a collective response.”
wat is er nodig?
een traumasensitieve benadering
Organisaties lijken vooral gericht op het ‘oplossen’ van problematische situaties. Gedoe op de werkvloer wordt dikwijls individueel aangepakt (bv sanctie; coaching; remediëringstraject).
Via de inzet van procedures en tools is het gemakkelijk om in de disconnectie te blijven. Op deze manier hoeven we niet met elkaar te spreken. We gaan moeilijke onderwerpen uit de weg en vermijden het open gesprek.
Bij verbroken relaties en kwetsende ervaringen gaat het niet over iets ‘oplossen’. Wel over heling van kwetsuren, herstel van de relaties en het integreren van moeilijke ervaringen.
‘Raumzeit’ bieden
Een traumasensitieve benadering focust op het creëren van een voldoende veilig kader om met elkaar in gesprek te gaan. Herstel en heling worden mogelijk als mensen de gelegenheid hebben om:
- hun ervaringen te delen en openlijk te spreken
- betekenis te geven aan wat hen overkomen is
- de pijnlijke gebeurtenissen te integreren
- iets te leren uit de moeilijkheden
Het werk wat ik doe gaat uit van de kracht van ‘post-traumatische groei’. Bijvoorbeeld: iets leren over grenzen durven aangeven, samen bouwen aan een open cultuur, conflictvaardigheden versterken.
“When we become burdened by the stories we tell ourselves about the past, we cannot show up fully in the present; we can’t bring our most essential energy into our work or relationships. (…)
Unhealed trauma damages our capacities for presence and embodiment and harms our ability to relate and connect with others in a healthy way.”
Only by addressing unresolved past suffering can we work effectively to prevent potential future suffering.
A collective trauma requires a collective response.”
Interesse?
Dan zijn er een paar mogelijkheden.
Opleiding
Op 17 oktober 2025 geef ik een workshop i.s.m. Hummus: “Met de traumabril kijken naar conflict” (Mechelen) Check de agenda hieronder.
Doe mee aan de opleiding: ‘Courageous Conversations – Traumasensitief begeleiden van moedige en verbindende gesprekken’.
Deze opleiding start in februari 2026.
In-company
Misschien is er nood aan delen, verteren, integreren en leren van pijnlijke ervaringen. Dan kunnen we samen onderzoeken op welke manier ‘Moedige Gesprekken’ georganiseerd kunnen worden in je team of organisatie.
persoonlijke coaching bij trauma
Ook persoonlijke coaching is mogelijk, voor jezelf of voor een medewerker. Met een focus op integratie, heling en er sterker uitkomen.
Wil je je oriënteren in het aanbod? Boek dan een vrijblijvend verkennend gesprek!
Inspiratie onder andere
Max de Moor, 28 oktober 2022, De Standaard
De Polyvagaal Theorie van Stephen Porges; Deb Dana
Momenteel volg ik een intensieve tweejarige opleiding over persoonlijk, inter-generationeel en collectief trauma bij Thomas Hübl. Een diepgaand proces, zowel professioneel als persoonlijk.
Copyright 2025 © Silvia Prins. Alle rechten voorbehouden. Artikelen of delen hieruit mogen elders gepubliceerd worden, maar alleen op o.v.v. het copyright en de naam van de website. Dank om me hiervan op de hoogte te stellen.