Er is stress en stress

In deze column wil ik je deelgenoot maken van een aantal baanbrekende inzichten die zeer relevant zijn voor conflicten. Ik laat me inspireren door het boek van Gabor Maté ‘Wanneer je lichaam nee zegt. Verborgen stress en de gevolgen voor je gezondheid’. Ik lees het door de bril van conflictoloog en distilleer er uit wat relevant is.

Het boek gaat over stress. Niet het soort stress dat we hebben als we zeggen dat we “nerveus” zijn, bijvoorbeeld voor een presentatie of als er een stapel werk ligt te wachten. 

Het gaat dus niet over het subjectieve gevoel van gestresseerd te zijn.

“Stress is een meetbare verzameling van objectieve fysiologische processen in het lichaam, waarbij het brein, het hormoonstelsel, het immuunsysteem en een groot aantal andere organen betrokken zijn. (…)  

De fysiologische processen die met stress gepaard gaan, kunnen in gang worden gezet zonder waarneembare effecten op het gedrag en in het bijzonder zonder dat je je er bewust van bent.” (p 42)

Wanneer je je bedreigd voelt in je bestaan of je welzijn (homeostase), of wanneer je organisme geconfronteerd wordt met eisen die het niet aankan, dan worden deze processen geactiveerd.

De zogenaamde HPA-as, de spil van het stressmechanisme, wordt geactiveerd (o.a. cortisol, adrenaline). Er vinden allerlei inwendige veranderingen plaats die al dan niet zichtbaar zijn.

In dit proces spelen drie componenten mee:

1. De stressprikkel (stressor)
2. Het verwerkingssysteem: het zenuwstelsel en de hersenen die de prikkel verwerken en betekenis geven
3. De stressrespons of de fysiologische en gedragsmatige responsen die een reactie zijn op de stressor (bv vechten of vluchten)

Het is gebleken dat vooral de emotionele stressoren invloed op ons lichaam hebben.

Hans Seyle schreef al lang geleden over de fysieke impact van stress: bijniervergroting, krimpen van het lymfeweefsel en darmzweren. Maar ondertussen is gebleken dat alle weefstels aangetast worden door langdurige stress.

“Psychologische factoren als onzekerheid, conflicten, een gebrek aan controle en een gebrek aan informatie worden beschouwd als de meest stressvolle prikkels en zij hebben een krachtige activerende invloed op de HPA-as.” (p 110)

Boosheid binnenhouden en de link met stress en ziekte

“In tal van kankeronderzoeken is het onvermogen om emoties te uiten de meest genoemde risicofactor, vooral het niet uiten van boosheid.” (p 121)

“Verdringing of onderdrukking van emoties, geen nee kunnen zeggen en je niet bewust zijn van je boosheid, vergroten de kans dat in situaties terechtkomt waarin je je emoties niet uit, je behoeften worden genegeerd en zachtheid wordt uitgebuit.

Dergelijke situaties bevorderen stress, ongeacht of de persoon in kwestie zich van zijn of haar stress bewust is. Als dit soort situaties jarenlang steeds opnieuw voorkomt, kunnen ze de homeostase in het lichaam en het immuunsysteem aantasten.

Stress, dus niet per se iemands persoonlijkheid, ondermijnt de balans en de verdedigingssystemen in het lichaam, waardoor je vatbaarder wordt voor ziekten of je weerstand tegen ziekten kleiner wordt.” (p 150)

Het uitgangspunt is dat iedereen een copingstijl inzet om met een gevoel van dreiging om te gaan, ook op de werkvloer.

En deze ‘automatische piloot’ reactie is fysiek en leren we al vroeg in ons leven. Het zijn onze basale overlevingsmechanismen bij een gevoel van dreiging.

“De vecht- of vluchtreactie bestaat nu voor hetzelfde doel als waarvoor de evolutie haar aan ons heeft gegeven: ons in staat stellen om te overleven.

We zijn alleen onze verbinding kwijtgeraakt met het onderbuikgevoel dat als waarschuwingssysteem voor ons dient.

Het lichaam bouwt een stressrespons op, maar de geest is zich niet bewust van de bedreiging.

We blijven in situaties zitten die fysiologisch gezien stressvol voor ons zijn, terwijl we ons niet of nauwelijks van een noodsituatie bewust zijn.” (p 51)

De prijs van inslikken, oppotten en binnenvetten

Een vroege blauwdruk

Het boek van Maté gaat over de verborgen stressfactoren die het gevolg zijn van de ‘blauwdruk’ die we als kind hebben meegekregen. Dit is het fascinerende domein van de psycho-neuro-immunologie of de ‘bodymind’ visie op gezondheid en ziekte.

Via de interactie met de ouders en de manier waarop kinderen emotionele boodschappen ‘lezen’, vormt zich een sjabloon in onze hersenen (limbisch systeem).

Wanneer de afstemming moeilijk verloopt, ontstaat een verstoorde hechting in de kindertijd (bv emotioneel afwezige ouder; ongepaste symbiose). Hierdoor zal je als volwassene overdreven stressresponsen vertonen, omdat de wereld onveilig aanvoelt en je je dus sneller bedreigd voelt.

Copingstijlen: een kwestie van overleven

Een aantal herkenbare copingstijlen – ook in conflicten – zijn:

• Emoties – vooral boosheid – onderdrukken en jezelf afsluiten
• Ontkennen van je kwetsbaarheid
• Dwangmatig optimisme en het moeilijke niet kunnen zien
• Compenserende hyperonafhankelijkheid en niemand nodig denken te hebben
• In de ontkenning zitten en de realiteit niet binnen kunnen laten
• Een dwangmatig plichtsgevoel hebben en voortdurend aan de eisen en verwachtingen van anderen willen voldoen
• Dagdromen en mentaal afhaken als vormen van dissociatie

Wanneer mensen ziek worden, beseffen soms pas dat ze altijd geprobeerd hebben om te voldoen aan het zelfbeeld van een sterke en onkwetsbare persoon.

Dit heeft hen jarenlang veel (verborgen) stress opgeleverd, hun innerlijke harmonie verstoord en geleid tot roofbouw op hun lichaam en ziekte (o.a. prikkelbare darmsyndroom, hartkwalen, kanker, reuma).

Wanneer je dus in conflict je woorden inslikt, in zwijgen vervalt en flink doorzet, je boosheid verbijt en je frustraties oppot, dan zou je dus op langere termijn wel eens ziek kunnen worden…

Een warm pleidooi dus om meer te voelen en om ruimte te maken in organisaties voor constructieve boosheid!

Bron van inspiratie (onder andere): Gabor Maté (2020), Wanneer je lichaam nee zegt. Verborgen stress en de gevolgen voor je gezondheid, Ankh Hermes

In dit boek bespreekt Maté verschillende ziektes zoals diverse soorten van kanker, ALS, het prikkelbare darmsyndroom, Alzheimer, MS, enz en de link met chronische stress en het niet uiten van boosheid.

Er volgt zeker nog een column over thema’s die aan bod komen, zoals ‘de biologie van overtuigingen’ en ‘gezonde boosheid’.

Copyright ©  Silvia Prins (2021). Alle rechten voorbehouden. Artikelen of delen hieruit mogen elders gepubliceerd worden, maar alleen op o.v.v. het copyright en de naam van de website. Dank om me hiervan op de hoogte te stellen.