In het kielzog van ‘Heel het land’
Toeval of geen toeval?
Vorige week woensdag vond opnieuw een Maandelijks Ont-Moetingsmoment plaats met enkele mensen van de Community Conflictologie: een uurtje delen en dialogeren over een onderwerp.
Dit keer was het thema “Verlies en rouw: hoe doen we dat in organisaties?”
Net die week (30 april tot 9 mei 2021) werden er overal te lande initiatieven ontplooid in het kader van ‘Heel het land’.
Ik werd onder andere geïnspireerd door mijn vrijwilligerswerk bij We Have The Choice. Daar organiseren we (sinds Corona) online cirkels rond bijvoorbeeld het thema: “Wie en wat heb ik verloren en waar dien ik afscheid van te nemen?” Dit zijn telkens intense, zinvolle en rakende ontmoetingen.
Wat me bezighoudt is de vraag hoe we in organisaties omgaan met ‘verlies’ in de brede zin van het woord. Het kan hierbij gaan om groot of klein verlies. Tijdens Corona is dit verlies herkenbaar voor velen.
- Verlies van contact en verbinding met elkaar en ervaringen van isolatie en zinloosheid
- Het gemis van informele contacten en alles wat vanzelfsprekend was (bv een babbeltje bij de koffie; fysiek vergaderen)
- Het verlies van je werk of een drastische vermindering van je inkomen en je toekomstperspectief
- De confrontatie met collega’s of anderen die hun werk zijn verloren
- Verlies van fysieke of mentale gezondheid
- …
“Het doel van het rouwproces is om de veerkracht te herstellen en de draad weer op te pakken.
En natuurlijk betekent het vooral ook ruimte maken voor menselijkheid in organisaties.”
(‘Leidinggeven als het moeilijk is’, p 151)
Verlies is alomtegenwoordig
Tijdens ons gesprek bleek als snel dat er heel vaak sprake van verlies is (los van Corona). Bijvoorbeeld bij verandering verliezen mensen iets en hier is niet altijd zorgzame aandacht voor. Bijvoorbeeld:
- “Ik moet mezelf opnieuw uitvinden nu het subsidiëringssysteem veranderd is. Het wordt niet meer geapprecieerd dat ik me 200% inzet voor mijn cliënten en ook tijdens mijn vrije tijd beschikbaar ben voor hen. Ik word zelfs op mijn vingers getikt als ik te ‘veel’ geef. Wie ben ik dan nog als hulpverlener?”
- “Na de fusie spreken we na 4 jaar nog steeds over hoe het vroeger was… Het is moelijk om vrede te nemen met de nieuwe realiteit.”
Er gebeuren ook voortdurend dingen op het werk die mensen kwetsen, fragiel maken of uitdagen om overeind te krabbelen. Bijvoorbeeld:
- Onze leidinggevende is op een afschuwelijke manier de laan uitgestuurd
- Ons beleidsteam is voor schut gezet door een negatief assessment dat gelekt is
- De zoon van een leidinggevende heeft zelfmoord gepleegd
- Onze collega is ontslagen en toen depressief geworden
Soms is er oud zeer, zijn er onaffe situaties of is er onuitgesproken wrevel die stappen richting toekomst moeilijk maken. Bijvoorbeeld:
- Een nieuwe leidinggevende (de derde in de rij) was zo wijs om ruimte te maken voor alles wat er nog gezegd moest worden, vooraleer ze haar toekomstplannen wilde onthullen. Ze voelde dat haar team nog via allerlei draadjes naar het verleden werd getrokken en de bocht naar de toekomst nog niet kon nemen. Even vertragen om daar weer te kunnen versnellen!
Hoe gaat jouw organisatie om met verlies bij verandering, kwetsende ervaringen en oude pijn die nog niet verteerd is?
Wat maakt verlies en rouw zo moeilijk?
Tijdens het gesprek (dat nauwelijks een uur duurde!) deelden we wat het thema opriep, onze ervaringen, vragen en goede praktijken. Enkele inzichten.
- Mislukken, ziekte, verlies, pijn, dood, kwetsuren en de emoties die dit oproept maken deel uit van het leven en de natuurlijke flow der dingen. Organisaties hebben vaak last om hier een plaats aan te geven.
- Negatieve en heftige gevoelens (bv verdriet, boosheid) belanden dikwijls in de onderstroom (de schaduw), omdat er geen plaats is om alles wat er ‘is’ er gewoon te laten zijn (zonder iets op te moeten lossen!). We zijn vaak onhandig en ongemakkelijk wanneer we hiermee geconfronteerd worden.
- Mensen die hier aandacht voor vragen, worden soms weggezet als “emo” of “softies”. Puur ongemak als je het mij vraagt.
- Een ervaring van verlies roept vroegere verlieservaringen op; mensen zijn verschillend in hun kwetsbaarheid rond dit thema
- De mythe ‘Tijd heelt alle wonden’ regeert nog steeds en daardoor krijgt het verwerken van moeilijke ervaringen onvoldoende aandacht.
- Mensen individueel opvangen en steunen lukt nog wel, maar collectief rouwen en samen helen is een heel ander verhaal
- We missen praktijken om dingen te beëindigen. Een start markeren lukt nog wel, maar een einde markeren ligt een stuk moeilijker…
Omgaan met verlies en gezonde rouw: een paar inzichten en tips
Rouwen is een natuurlijk en noodzakelijk proces. Een paar inzichten die we deelden:
Rouwen…
- is bewust met verlies bezig zijn, gefocust en afgebakend
- is afscheid nemen van een verwachting, een toekomstbeeld dat plots weg is
- vraagt de moed om naar het lastige, de pijn te gaan – doorheen de schrik om er niet meer uit te raken – en ruimte te maken voor alle emoties, zonder oordeel
- vraagt tijd, diepe aandacht, aanwezig zijn en soms gewoon stilte
- heeft een veilige, dragende en ontvangende sociale ruimte nodig
- gaat niet over iets ‘oplossen’, maar wel over aandacht geven aan wat aandacht vraagt, zodat het niet in de onderstroom terecht komt
- is een dubbel proces: tijd maken voor de pijn én tegelijkertijd verder gaan met het werk en het leven
- vraagt om expressie die niet alleen verbaal hoeft te zijn (o.a. via verhalen, poëzie, dans, creatieve kanalen)
- is gemakkelijker als je samen deelneemt aan een formeel ritueel (bv begrafenis, herdenking)
- kan ondersteund worden door eenvoudige, zelf gecreëerde rituelen waarin een overgang gemarkeerd wordt
- is de veerkracht van het weefsel herstellen door samen te zijn en collectief te delen, zodat mensen niet alleen komen te zitten met hun emoties en geïsoleerd raken
- is afgestemd hulp bieden op basis van wat mensen nodig hebben
- is ook ondersteuning voorzien voor degenen die zorg bieden (bv leidinggevenden; HR medewerkers): ‘help the helper’
- is nooit echt afgelopen, maar soms is het goed om af te ronden en een punt te zetten.
Welke ‘good practices’ wil jij delen?
Copyright 2021 © Silvia Prins. Alle rechten voorbehouden. Artikelen of delen hieruit mogen elders gepubliceerd worden, maar alleen op o.v.v. het copyright en de naam van de website. Dank om me hiervan op de hoogte te stellen.
Dag Sylvia,
idd toeval bestaat niet. Een tijdje geleden – voor corona – volgde ik met mijn collega’s van Kind en Gezin (procesbegeleiders) een tweedaagse bij jou. Ondertussen worden we niet langer ingeschakeld als procesbegeleiders (enkel proces) maar als teamcoaches (focus op proces en inhoud). Toch ook wel even schakelen voor de meesten onder ons, mss moeten we als team toch nog eens stilstaan bij dat ‘oud’ zeer… Anyway, toeval of niet dus, ikzelf ben net deze week in één van de teams die ik volg als teamcoach geconfronteerd met een collega, pas bevallen, die na een week de beslissing moest nemen haar baby te laten gaan. We zijn allemaal nog steeds een beetje in shock, tegelijk ben ik je heel dankbaar voor je column. Hier kan ik mee aan de slag !
mvrgr Ann
Dag Ann, dank voor je reactie. Ja, dat zijn pittige situaties om mee om te gaan. Blij dat de inzichten je inspireren om mee aan de slag te gaan. Warme groet, Silvia