Omgaan met onzekerheid, tegenslag en dreiging op de werkvloer
Zeker sinds Corona, is er steeds meer aandacht voor het mentale welzijn van medewerkers. Het taboe op psychisch lijden begint stilaan minder te worden.
Een vraag die mij vooral bezig houdt is: hoe is het gesteld met het collectieve welzijn in je organisatie of team?
- Hoeveel veerkracht is er in jouw team of organisatie in tijden van tegenslag en moeilijkheden?
- Lukt het jullie om soepel om te gaan met de stressoren die bij samenwerken horen?
- Is er voldoende aandacht in de organisatie voor het gezond functioneren van teams?
- Hoeveel ruimte is er om het over emotioneel lastige thema’s te hebben met elkaar (zonder dat er iets moet opgelost worden)?
De Window of Tolerance
Een helpend concept hierbij is het tolerantievenster of de ‘Window of Tolerance’ (Dan Siegel). Dit begrip komt uit de neurologie en de traumaleer en wordt gebruikt voor individuele disregulatie bij stress en dreiging.
Het tolerantievenster is zoals een rivierbedding: aan de ene kant een overmatig actieve vorm van disfuntioneren en aan de andere kant een overmatig passieve staat met een lage graad van energie.
Bij een (onbewuste) waarneming van (vermeende) dreiging (=neuroceptie), activeert je zenuwstelsel onmiddellijk en automatisch een staat van vechten en vluchten (hoge opwinding in het lichaam).
Wanneer je geen kant meer uit kan en ervaart dat je leven in gevaar is, dan schiet het systeem in bevriezen of verlammen (o.a. dissociatie; in elkaar zakken).
Binnen je tolerantievenster kunnen functioneren, betekent dat je veerkrachtig om kunt gaan met sterke emoties, heftige gebeurtenissen en tegenslag. Je bent in staat om jezelf te reguleren, zodat je lichaam weer tot rust komt.
Maar ook organisaties worden gekenmerkt door het al of niet in hun tolerantievenster zitten.
Dikwijls gebeuren er dingen in organisaties die een trigger zijn voor defensief of reactief gedrag. We raken – als team of zelfs als organisatie – ontregeld. Dan is het tolerantievenster niet zo breed en kan het systeem niet soepel omgaan met stressoren. Er zijn twee verschijningsvormen.
A window of tolerance is the span of arousal within which a system can maintain the harmonious and adaptive flow of integration.
At one end of the window the system moves toward rigidity; at the other end, the system moves toward chaos. (…)
Response flexibility enables us to pause before responding as we put a temporal mental space between stimulus and response and between impulse and action. (…)
Response flexiblity offers the individual a way of choosing to be the ‘wisest self’ possible in that moment.
Het systeem in een ‘hyper’ staat
Wanneer er sprake is van teveel belasting, verwaarlozing, een overgevoeligheid voor stressoren op basis van vorige ervaringen of een perceptie van (al of niet realistische) dreiging, dan kan er een cultuur ontstaan die gekenmerkt wordt door hyperarousal.
Hoge opwinding, veel energie en dynamieken van vechten en vluchten kenmerken deze WOT-cultuur.
Bij conflicten op de werkvloer kom ik dit soort dynamieken frequent tegen:
- Een angstcultuur met een hoge vorm van reactiviteit
- Onveiligheid en een gebrek aan vertrouwen
- Dynamieken van splitsing en ‘othering’
- Zoeken naar schuldigen, klagen en zagen en exclusiemechanismen
- Verlies van cohesie en fragmentatie
- Rigiditeit en weinig tolerantie
- Een gebrek aan leiderschap of juist autoritair leiderschap
- Een groot absenteïsme, presenteïsme en een groot verloop
In deze staat van hyperarousal hebben mensen een kort lontje, zijn ze overmatig alert, bezorgd en angstig. Deze WOT cultuur kan uitmonden in emotionele drama’s, agressieve uitbarstingen en destructieve conflicten.
Het systeem in een ‘hypo’ staat
Wanneer een team of organisatie uit het tolerantievenster schiet, is er nog een totaal tegengestelde vorm van disregulatie: de hypoarousal.
Bij een ervaring van extreem hoge dreiging, kan het systeem ook platvallen, in elkaar zakken, verlammen of bevriezen. In deze cultuur is de energie heel laag. Dit leidt tot kenmerken zoals:
- Een gebrek aan zingeving en doelloosheid
- Een zwak engagement en een lage moraal
- Afwezigheid van leiderschap en slechte alignering met de visie en waarden
- Verminderde productiviteit en een onduidelijk zicht op de toekomst
- Disconnectie, weinig partipatie en een lage responsiviteit
- Hulpeloosheid, hopeloosheid en frustraties
- Weinig empathie en ‘compassion fatigue’
- Veel gevallen van burn-out en hoog absenteïsme
Deze WOT cultuur zit vast in een passieve overlevingsmodus.
Hoe zit het met de responsflexibiliteit van jouw team?
Een voldoende ruim tolerantievenster van een team of organisatie herken je onder andere aan het volgende:
- Er is veiligheid, vertrouwen en verbondenheid
- Mensen werken samen en nemen eigenaarschap op
- Er is transparantie en mensen delen de visie en missie van de organsatie
- De groep is inclusief en er is compassie en empathie voor elkaar
- Er leeft nieuwsgierigheid, passie, creativiteit en flexibiliteit
- Er heerst een cultuur van reflectie op het eigen handelen met het oog op verbetering en innovatie
De groep gaat op een gezonde manier om met de uitdagingen van het organisatieleven: intense emoties, tegenslag, heftige gebeurtenissen, micro-agressie en de druk van constante verandering.
Investeer in collectieve regulatie van spanningen
Een paar tips om de tolerantie voor tegenslag, emotionele ervaringen en situaties van waargenomen dreiging te versterken.
Neem leiderschap op in het omgaan met emotioneel uitdagende ervaringen en situaties. Wees aanwezig.
Luister. Er hoeft niet altijd iets ‘opgelost’ te worden!
Investeer in psychologische veiligheid en wees zelf vooral ook veilig (bv niet oordelen; niet terugdeinzen als het wat moeilijker wordt).
Verzamel mensen rond een zinvolle visie en missie en werk rond doelen die er toe doen. Dit versterkt de verbinding.
Maak ruimte voor de vraag: “Hoe is het met ons als team?” Houd regelmatig de vinger aan de pols en stel de vraag niet alleen als het slecht gaat.
Masterclass ‘Conflict & trauma: van oplossen naar helen’
Herken je deze dynamieken?
Heb je interesse in een traumasensitieve benadering van moeilijke situaties en conflicten op het werk?
Neem dan deel aan de masterclass!
Op donderdag 30 mei 2024 van 9u30 tot 17u00.
Locatie: Tweeperenboom (Winksele)
Inspiratie onder andere:
Daniel Siegel, Pocket Guide to Interpersonal Neurobiology.
Jennie Young, The Window of Tolerance of organisations, services and systems (Vimeo)
Copyright 2023 © Silvia Prins. Alle rechten voorbehouden. Artikelen of delen hieruit mogen elders gepubliceerd worden, maar alleen op o.v.v. het copyright en de naam van de website. Dank om me hiervan op de hoogte te stellen.