Een ritueel: een bewust aandachtsveld
Levensgebeurtenissen zoals geboorte en dood hebben we altijd gevierd met rituelen eigen aan de cultuur. We komen als gemeenschap samen rond een specifiek evenement dat meestal gaat over iets dat eindigt of iets dat begint.
Met de teloorgang van het geloof, zijn er heel wat vanzelfsprekende rituelen weggevallen. Als je niet in een kerk begraven wil worden, moet je zelf een betekenisvolle viering creëren. Wanneer je kind geen communie doet, organiseren we een ‘lentefeest’. Ook trouwen kan ondertussen op veel manieren gevierd worden.
Vandaag zijn er ook gebeurtenissen waarvoor we (nog) geen rituelen hebben. Hoe markeer je bijvoorbeeld een scheiding in je gemeenschap van familie en vrienden, zodat iedereen de nieuwe realiteit gemakkelijker kan aanvaarden?
Je zou kunnen spreken over een zekere verschraling in ons sociale weefsel. We lijken soms voorbij te gaan aan de dingen die er echt toe doen.
Anderzijds biedt deze lacune ook ruimte om zelf op een creatieve wijze vorm te geven aan belangrijke momenten die even onze volle aandacht verdienen.
In mijn werk valt het me op dat organisaties dikwijls nogal ‘mindless’ omgaan met kantelpunten en veranderingen. Vaak komen we niet verder dan een cadeaubon voor een collega die vertrekt of een kaartje van het hele team bij een overlijden…
Veel ‘endings’ en ‘beginnings’ gaan zonder boe of ba voorbij.
“The belief that emotion has no space in the workplace is a key inhibiting factor in being present to ourselves and others and establishing valuable connections that anchor us as emotional being, and support the work we do.”
(Marie-Anne Chidiac)
rituelen als verbindend proces in samenwerking
Een ‘ritueel’, in de brede zin van het woord, is een sociaal gebeuren, ingebed in een gemeenschap (bv een familie, een buurt, een vriendengroep, een team).
Het kan ingezet worden voor verschillende doeleinden en bij diverse gelegenheden (zie hieronder voor enkele voorbeelden). Een ritueel kan bestaan uit verhalen delen of het kan ook non-verbaal.
De kracht van rituelen zit vooral in de voorbereiding. Het ritueel moet uiteraard passend zijn voor je organisatie of team. Niet al te vreemd, maar toch nét iets anders.
Baken het ritueel af in de tijd: er is een duidelijke start en einde. Een heldere focus en expliciet doel dragen bij tot een collectieve focus.
Zorg dat het voor iedereen duidelijk is wat de (tijdelijke) spelregels zijn. Bijvoorbeeld: de persoon die de spreekstok in zijn handen heeft, krijgt ononderbroken spreektijd; als iemand iets deelt gaan we daar niet op reageren; wat hier gedeeld wordt is vertrouwelijk.
Als facilitator bewaak je de rituele ruimte: ‘holding space’. Zorg er bijvoorbeeld voor dat alle gsm’s uit staan, dat er niemand binnen kan vallen en dat anderen niet door een raam naar binnen kunnen kijken.
Creëer een veilige ruimte zodat iedereen zich uitgenodigd voelt om zich uit te drukken. Vang eventuele moeilijke gevoelens op.
De sereniteit versterkt de kracht van het ritueel en haalt de sociale banden aan. Even voelen we ons als mens verbonden.
Voorbeelden van markeringsmomenten
Verhalen en ervaringen delen
Bijv – Een reflectiedag met als thema’s: Hoe heb ik en hoe hebben wij als team de Coronaperiode ervaren? Wat laten we met plezier achter? Wat willen we graag behouden?
Relaties herstellen
Bijv – Een cirkelgesprek om samen terug te blikken op het ontslag van een collega en de heftige reacties die dit heeft opgeroepen met als doel samen weer verder te kunnen.
Emoties een plek geven
Bijv – een deelronde om samen te rouwen om het overlijden van een collega waarin ieder expressie geeft aan de betekenis die de persoon voor hem/haar heeft gehad via een gedicht, een tekst, muziek of een beeld.
Een punt zetten achter een periode
Bijv – een cirkelgesprek waarin ieder iets in het midden van de cirkel ‘dropt’ om zo een lange periode van spanning en conflict af te ronden.
Een nieuwe start maken
Bijv – een bewust startmoment markeren van een nieuw team dat ontstaan is na de fusie van 2 teams, eventueel door een nieuwe naam te geven.
Een realisatie vieren
Bijv – een project afronden met aandacht voor de hoogtepunten en dieptepunten, voor wat ieder geleerd heeft en voor het uitspreken naar appreciatie voor ieders inspanning en bijdrage.
Bewust afscheid nemen
Bijv – een ritueel om op passende wijze je leidinggevende die naar een andere organisatie vertrekt te eren voor de bijdrage die ze geleverd heeft (en dan bedoel net iets méér dan samen het glas heffen!)
Bewust omgaan met belangrijke gebeurtenissen hoeft niet veel tijd te duren. Het gaat vooral over de kwaliteit van je aandacht.
En aandacht is in deze drukke wereld een zeldzaam goed…
Eilanden
Mensen zijn eilanden
van hoop
hoopjes grondstof
in onmetelijke oceaan
slechts gescheiden
aan de oppervlakte
in de diepte onlosmakelijk
verbonden
iets gooit ankers tussen
boven en onder
iets legt valbruggen
tussen lot en luister
tot het hart opent
het hoofd buigt
geworpen in
het bestaan
tot we samen
ondergaan
Kristin Verellen
Copyright © Silvia Prins (2022). Alle rechten voorbehouden. Artikelen of delen hieruit mogen elders gepubliceerd worden, maar alleen op o.v.v. het copyright en de naam van de website. Dank om me hiervan op de hoogte te stellen.
Foto’s: Silvia Prins ©
Marie-Anne Chidiac (2018). Relational Organisational Gestalt. An Emergent Approach to Organisational Development. Routledge.
Kristin Verellen (2021), Meer dan ik, Lannoo.
Zie ook: WE HAVE THE CHOICE
Wat breng je dat juist onder woorden,Sylvia. Onze wereld wordt inderdaad armer aan rituelen en ze zijn onontbeerlijk om overgangen te markeren. Dank je wel!
Ja en het is aan ons om hier een passende en creatieve respons op te geven!