“Les entreprises feraient davantage appel à la médiation si elles connaissaient son potentiel de créativité et d’innovation. (…) Aller du présent à l’avenir signifie que l’on sait régler des conflits. (…)
L’intervention du médiateur devrait être appréhendée comme le moyen permettant d’accélérer le dépassement des blocages en ouvrant de nouvelles possibilités, plutôt que comme un signe d’impuissance ou d’échec.”
Tijdens de centrale mediation dag op 17 oktober 2019 ben ik gaan luisteren naar Thomas Fiutak, een Amerikaanse mediator. Tien jaar geleden las ik een boek van hem (in het Frans: ik dacht dat dit de originele versie was!) waaruit ik een aantal boeiende ideeën gebruikte in de opleidingen sociale bemiddeling. Ik heb het boekje nog eens vastgepakt en vind het zeker de moeite om een paar inspirerende gedachten te delen.
Bemiddeling als authentieke ruimte
Was is authenticiteit? Fiutak omschrijft authenticiteit als een menselijke staat waarin er convergentie is tussen waarden, intenties en gedrag.
De bemiddelingsruimte is een authentieke ruimte. Het is een forum dat ontstaat door de complexe interacties tussen de deelnemers, zowel op psychologisch als op fysiek vlak. Deze ruimte is niet terug te voeren op een geïsoleerd moment. Ze ontstaat al vanaf de uitnodiging om deel te nemen aan een bemiddeling.
Fiutak stelt dat het belangrijk is deze authentieke ruimte goed af te stemmen op de cultuur van de organisatie. Deze culturele ruimte definieert hoe de organisatie omgaat met conflicten en ze garandeert de opvolging van de afspraken die er gemaakt worden.
Bemiddeling als ritueel
Bij de start van een bemiddelingsproces wordt het kader neergezet (bv confidentialiteit), worden de rollen verhelderd en de manier van communiceren afgesproken. De deelnemers verklaren zich akkoord met de cultuur die geïnstalleerd wordt. Dit verhoogt de veiligheid die nodig is om in gesprek te gaan met elkaar. Bemiddeling installeert dus een specifieke culturele ruimte die een authentiek dialoog faciliteert.
Vervolgens doorlopen de deelnemers een aantal fasen waarbij ze op een specifieke manier met elkaar communiceren (bv pendelen: de partijen spreken in eerste instantie tegen de bemiddelaar en pas later met elkaar).
De authentieke ruimte is een hefboom voor verandering. Het is een ruimte zoals andere maatschappelijke ruimtes (bv tribunalen, kerken, culturele ruimtes).
Het specifieke kenmerk van de bemiddelingsruimte is dat elke deelnemer zich voldoende veilig moet voelen om risico’s te nemen. Cruciaal in de voorbereiding is mensen helpen om in een bemiddeling te stappen zonder vrees voor gezichtsverlies. Maar zonder risico geen verandering.
“Mais c’est précisément dans l’acte de créer le vide, vide que les parties vont remplir, que le médiateur prend la décision consciente de ne pas les influencer. C’est une tâche difficile pour l’ego.”
De bemiddelaar in de arena
Ook de bemiddelaar beweegt zich in de ruimte en probeert deze zo effectief mogelijk te managen. Achter de schermen komt er heel wat bij kijken. Zoals de keuze voor de locatie. Een zaal met ramen waar collega’s binnen kunnen kijken is nefast voor de veiligheid. Een zaaltje zonder ramen in de kelder van het gebouw roept negatieve associaties op bij de deelnemers (bv Cynisch: “Dit is wel een héél discrete plek…!”)
De inrichting van de ruimte is ook van belang. Net zoals Fiutak werk ik zonder tafels, omdat die een barrière vormen en een ‘vergadermodus’ bij de deelnemers induceren. Stoelen in een cirkel. Beginnende bemiddelaars verstoppen zich vaak achter een tafel. Fiutak noemt een tafel een “sociale wandelstok”. De bemiddelaar kiest zijn of haar zitplek weloverwogen. Tijdens de bemiddeling vindt er een ware stoelendans plaats!
De eerste reactie van mensen is vaak ongemak (bv “We gaan toch geen zakdoekje leggen spelen hè!”). Ze kunnen zich niet langer verstoppen en zitten tegenover elkaar als mensen met een lichaam dat ook spreekt. Zo kunnen ze elkaar op een andere manier zien en ervaren. Het begin van verandering.
Deze manier van werken biedt de bemiddelaar de kans om te zien waar mensen gaan zitten, hoe ze bewegen en hoe de stoelen soms verder van elkaar staan en soms dichter bij elkaar komen. Het laat beweging toe.
Bemiddelaar worden gaat niet zonder slag of stoot. Het omhelst zo veel meer dan een methodiek leren of snelle oplossingen uit de brand slepen. Bemiddelaar worden vraagt een proces van persoonlijke ontwikkeling. Onderstaand citaat lees ik wel eens voor in de opleiding voor bemiddelaars!
“Jouer le rôle de médiateur produit un peu les mêmes effets que se regarder longuement dans un miroir. Plus on se regarde, plus on se pose de questions. Si quelqu’un veut devenir médiateur en pensant qu’il ne changera pas, la médiation peut être dangereuse pour lui.”
Thoma Fiutak (2009). Le médiateur dans l’arène. Réflexion sur l’art de la médiation. Toulouse: Editions Erès.