Een toevallige vondst!
Ooit las ik ergens dat de Zweedse romanauteur Marianne Frederiksson een boekje geschreven had over groepen. Ik zocht het een tijdje, maar vond het nergens..
Op een dag liep ik een boekenwinkel in waar ik anders nooit kom, snuffelde wat rond, en haalde half van achter een rij managementboeken een dun boekje tevoorschijn: De elf samenzweerders. Een managementboek voor iedereen die met anderen samenwerkt. Ik had het gevonden!!!
De eigenaar van de winkel was stomverbaasd dat het boekje er nog stond. De prijs was nog aangegeven in Belgische Franken en ik kreeg het mee voor de vriendenprijs van 5 euro.
Frederiksson schreef samen met haar dochter Ann (een psychologe en organisatieadviseur) dit kleine werk over de destructieve krachten in groepen.
Ze was gefascineerd door de vraag: kan het zijn dat het magische principe van de groepscompetentie ook de andere kant op werkt? Is de destructiviteit van een groep ook vele malen groter dan de som van de destructiviteit van ieder individu afzonderlijk? (1 + 1 = 3, maar dan in de negatieve zin…).
Het ontstaan van destructieve groepsdynamieken
De auteurs kozen voor een toegankelijk verhaal om deze vragen te onderzoeken. Centraal staat de administratieve ‘Afdeling Vijf’ van een (fictieve) organisatie.
De personages die in het verhaal rondlopen zijn levensecht en herkenbaar, zoals de kritische, het onzekere afdelingshoofd en het fatsoenlijke teamlid. Het verhaal wordt verteld vanuit de individuele psychologie van deze personages (aparte hoofdstukken). Er is aandacht voor de geschiedenis en de bedrijfscultuur en voor de communicatie op momenten dat de groep samen zit.
Vooral de onbewuste groepsprocessen en hun destructieve werking staan centraal. In aparte hoofdstukken, tussen het verhaal in, analyseren moeder en dochter wat er in de fictieve organisatie misloopt.
Het uitgangspunt is dat een groep een organisme is met een eigen leven, een eigen ziel en een eigen onderbewuste.
De afdeling gaat ten onder…
De crisis en teloorgang van de afdeling worden beschreven en geanalyseerd aan de hand van thema’s zoals
- de macht van ongeschreven wetten: de groepsmythes als basis voor een wij-gevoel (bv “In dit team zijn we competent en creatief!”)
- groepspressie: de prijs die we betalen voor het wij-gevoel…
- de behoefte aan een zondebok wanneer groepsleden een gevoel van ontoereikendheid koesteren: de eigen negatieve gevoelens worden geprojecteerd op bijvoorbeeld een minder populair groepslid
- behoefte aan simplificatie van de werkelijkheid, vooral wanneer de angst hoog is (bv bij verandering of conflict)
- rolverdeling als een product van collectieve projecties; de leider ontvangt de meeste projecties en is dikwijls de zondebok
- verdedigingsmechanismen, zoals wij-zij denken, overmatig organiseren van het werk (procedures), uitsluiting
- de perverse effecten van onduidelijke of vage communicatie: versluierende taal, conflictvermijding, maskergedrag op het werk
- onze verhouding tot macht en de paradox: “We zijn het eens over democratie en verlangen naar sterke leiders”.
Mijn evaluatie
Dit is één van mijn favoriete boeken over groepen! Ik spreek er altijd over in mijn opleidingen, omdat het zo toegankelijk is.
Een echte aanrader voor wie wil begrijpen wat er soms mis kan lopen in groepen en welke mechanismen hier een rol in kunnen spelen.
Het boekje leest als een trein en biedt zonder veel ’theorie’ toch heel wat inzichten. De schrijvers geven ook mogelijkheden aan op verschillende momenten in het proces, waar de leidinggevenden andere keuzes hadden kunnen maken om het drama een halt toe te roepen.
Dit boekje is moeilijk te vinden. Probeer zeker op de tweedehandsmarkt!
Marianne en Ann Frederiksson (2000). De elf samenzweerders. Een managementboek voor iedereen die met anderen samenwerkt. Uitgeverij De Geus.