Kwetsuren en collectieve traumadynamieken op de werkvloer
Individueel trauma is ondertussen redelijk bekend bij het bredere publiek. De stroom aan boeken over dit thema is nauwelijks te volgen en auteurs als Gabor Maté trekken volle zalen. Dit heeft alles te maken met de recente bevindingen in de neurologie en de traumaleer.
Het is misschien verrassend, maar ook teams, afdelingen en organisaties kunnen getraumatiseerd zijn. Collectieve trauma’s komen frequenter voor dan je op het eerste zicht zou zeggen.
Deze traumadynamieken laten zich niet gemakkelijk lezen. Organisaties zitten vaak met de handen in het haar en weten niet hoe ze dit soort vastgelopen situaties – die soms heel lang aanslepen – kunnen aanpakken.
Tijdens verkennende gesprekken hoor ik bijvoorbeeld de volgende verzuchtingen:
- Er zijn conflicten die maar niet opgelost raken, wat we ook proberen
- Er hangt zo’n zwaarte in de organisatie, maar het is niet bespreekbaar
- Er is een vertrouwensbreuk en het komt nooit meer goed
- Het organisatieklimaat is verstikkend
- ‘Het’ zit in het behang
- Iedereen zit in overlevingsmodus!
“Trauma, in essence, is all about overwhelm and broken connections. (…)
Trauma can result from shock,
and also from a series of painful and difficult experiences which can be cumulative over time.”
‘Trauma’ – een nieuw en hoopvol perspectief
Trauma is dus een relatief nieuw perspectief om naar onoplosbare problemen, een toxische sfeer en hardnekkige, geëscaleerde conflicten te kijken.
De spanningen van overweldigende ervaringen zitten als onderdrukte energie in de schaduw van een groep of organisatie. Deze spanningen lossen niet vanzelf op maar zoeken een uitweg.
Zolang traumadynamieken geen aandacht krijgen, zullen ze opnieuw opduiken in een poging om erkend te worden.
Aan de binnenkant ervaren mensen dit als innerlijke spanning, verkramping, verminderde vitaliteit of ziekte. Ze hebben bijvoorbeeld last van nachtmerries of flashbacks en ervaren angst bij de gedachte een bepaalde persoon weer tegen te moeten komen.
Aan de buitenkant ziet dit eruit als herhalingsdwang en projectie. Mensen en groepen zitten vast in een repetitieve cyclus van spanning, conflict en agressie.
Verbroken verbinding
Een wezenlijk kenmerk van collectief trauma is dat de onderlinge verbinding is verbroken. Mensen nemen afstand van elkaar.
Dit mondt uit in ervaringen van isolatie, fragmentatie, individualisering en zich afgescheiden voelen.
De hamvraag is dus: hoe is die afscheiding ontstaan en wat is er nodig om opnieuw verbinding met elkaar te ervaren?
“Trauma breaks relation.
Within a person, trauma fractures relation to the self and sabotages connection to the other.
At the scale of the collective, traumatic disrelation is cultural and generational; it is a feedback loop. (…)
Only by addressing unresolved past suffering can we work effectively to prevent potential future suffering. A collective trauma requires a collective response.”
De organisatierespons
Organisaties beseffen gelukkig steeds meer dat ze snel en daadkrachtig moeten handelen bij spanning op de werkvloer, geëscaleerde conflicten, grensoverschrijdend gedrag of bij aantijgingen van “toxisch leiderschap”.
Daarom zijn er ondertussen heel wat procedures (informele melding; formele klacht; tuchtprocedure), instrumenten (risicoanalyse) en professionele rollen (vertrouwenspersoon; preventieadviseur; welzijnscoach; interne bemiddelaar) geïnstalleerd om dit soort problemen discreet en professioneel op te vangen.
Toch valt het me op dat ondanks alle maatregelen en inspanningen zware situaties niet echt verbeteren…
Dit heeft mogelijk te maken met volgende elementen.
- Moeilijke situaties blijven lang onder de radar, worden op hun beloop gelaten of te laat aangepakt. Ondertussen neemt het wantrouwen toe, voelen mensen zich onveilig en lijden ze aan het uitblijven van een snelle interventie (‘leed op leed’).
- Er rust een taboe op (negatieve) emoties in organisaties en daarom wordt de nadruk op de ‘feiten’ en op ‘objectivering’ van situaties gelegd. Emotionele gesprekken voeren is een stuk moeilijker…
- Organisaties hebben de neiging om problemen te individualiseren. Het probleem ligt bij een disfunctionerende directeur of een toxische leider. Zeker bij geëscaleerde, pijnlijke situaties wordt er ook kwistig gebruik gemaakt van psychologische labels (bv psychopathie; narcisme)
“When we become burdened by the stories we tell ourselves about the past, we cannot show up fully in the present; we can’t bring our most essential energy into our work or relationships. (…)
Unhealed trauma damages our capacities for presence and embodiment and harms our ability to relate and connect with others in a healthy way.”
Only by addressing unresolved past suffering can we work effectively to prevent potential future suffering.
A collective trauma requires a collective response.”
Een andere benadering – de kracht van het collectief
VOORBIJ DE ‘FIX’ AANPAK: VAN OPLOSSEN NAAR HELEN
Organisaties lijken vooral gericht op het ‘oplossen’ van een problematische situatie, het ondersteunen van individuele medewerkers (bv individuele coaching), het vermijden van procedurefouten en het voorkomen dat de vuile was buiten gehangen wordt.
Bij trauma gaat het echter niet over iets ‘oplossen’. Wel over heling van kwetsuren, herstel van de relaties en collectief leren.
EEN TRAUMASENSITIEVE MINDSET
Een traumasensitieve benadering betekent niet dat we organisaties en teams ’therapeutisch’ behandelen. Het gaat er wel om dat we menselijkheid in interventies brengen.
Om traumatiserende ervaringen te helen is het nodig om erkenning te geven aan de pijnlijke ervaringen, noden en angsten van alle betrokkenen die te maken hebben gehad met overweldigende gebeurtenissen, grensoverschrijdend gedrag en heftige situaties.
SOCIALE ARCHITECTUUR: ‘RAUMZEIT’ VOOR HELING EN HERSTEL
Het samen verwerken van overweldigende situaties vraagt om een passende sociale architectuur. Cruciaal is dat deze ruimte voldoende veiligheid biedt om moeilijke ervaringen te delen.
Dit kan bijvoorbeeld in een cirkelgesprek dat tot doel heeft om het sociale weefsel te herstellen.
Mensen onderzoeken de ziekmakende patronen en zien onder ogen wat er is misgelopen. Ze kijken hoe ze de ongezonde werksituatie kunnen veranderen en wat er nodig is voor meer welzijn op de werkvloer.
POST-TRAUMATISCHE GROEI
Wanneer de betrokkenen erin slagen om samen te leren uit moeilijke ervaringen en deze integreren, dan kunnen ze hier sterker uitkomen. Op basis hiervan wordt het mogelijk om opnieuw naar de toekomst te kijken.
Wat hierbij kan helpen is bijvoorbeeld inzicht in stress en individuele en collectieve beschermingsreacties bij het waarnemen van – vermeende – dreiging en het aanleren van praktijken voor zelfregulatie (opleiding).
Deze investering in relationele intelligentie, emotionele veerkracht en omgevingsbewustzijn is een opstap naar een gezondere organisatiecultuur met een grotere tolerantie voor moeilijke situaties.
Interesse?
Doe dan mee met de opleiding
‘Escalatie en trauma in groepen en organisaties – individuele en collectieve kwetsuren en overlevingsgedrag’
Deze module start op 25 september 2025.
Meer weten?
Boek dan een vrijblijvend verkennend gesprek!
Momenteel volg ik een intensieve tweejarige opleiding over collectief trauma bij Thomas Hübl.
Copyright 2025 © Silvia Prins. Alle rechten voorbehouden. Artikelen of delen hieruit mogen elders gepubliceerd worden, maar alleen op o.v.v. het copyright en de naam van de website. Dank om me hiervan op de hoogte te stellen.
Dag Silvia
Ik ben altijd onder de indruk van je passie en je inzichten. En van de heldere manier om deze te verwoorden.
Slorp die opleiding maar goed verder op.
Warme groet!
Dank je Claire! Ja het is inderdaad een fascinerend domein. Veel te ontdekken en te leren. En zoveel nood aan… Warme groet terug, Silvia